„Historia pędzlem malowana na przykładzie wybranych obrazów

„Historia pędzlem malowana na przykładzie wybranych obrazów Jana Matejki” szkolny konkurs historyczny dla kl. IV-VI 22 marca 2016, wtorek, 7 godz. lekcyjna

„Autoportret” J. Matejko

Wymagana znajomość obrazów (wydarzeń, dat oraz postaci): „Bitwa pod Grunwaldem” pokazuje zwycięską batalię wojsk polsko-litewskich pod wodzą króla polskiego Władysława Jagiełły nad wojskami zakonu krzyżackiego z Urlichem von Jungingenem na czele. On sam w zwojach swego krzyżackiego płaszcza widoczny jest w centrum obrazu, jego twarz jest tragicznie piękna. W tłumie walczących wyróżnia się postać księcia litewskiego Witolda w czerwonym stroju. Łatwo znaleźć wśród walczących Zawiszę Czarnego. Na wzgórzu ze świtą wydaje rozkazy król Władysław Jagiełło. Na wszystkich planach dzieła trwa nieustający wir ciał, zbroi, uprzęży, łbów końskich, mieczy, kopii, sztyletów i grozy bitewnej. To wielkie płótno (987 cm x 426 cm) to żywioł ruchu i rozgrywające się na naszych oczach historyczne widowisko, do którego wykorzystano muzealne stroje, pancerze, hełmy, broń, biżuterię i inne szczegóły. Dzięki zabiegom artystycznym widz przenosi się w XV wiek, a dokładnie w 1410 rok. „Zawieszenie dzwonu Zygmunta” właściwie „Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w r. 1521 w Krakowie” (94 × 189 cm) Obraz przedstawia scenę wciągnięcia i poświęcenia dzwonu Zygmunt. Pracom przygląda się król Zygmunt I Stary wraz ze swoją świtą. Matejko wszystkie postacie przedstawił w bogatych pełnych przepychu strojach. Dzwon był odlany na polecenie króla Zygmunta I w 1520 roku przez ludwisarza z Norymbergi. W 1521 roku zawieszony na wieży katedry krakowskiej na Wawelu. Od tego czasu dźwięk jego towarzyszy wielkim uroczystościom religijnym i narodowym, zarówno radosnym jak i smutnym. Jest on największym spiżowym dzwonem w Polsce. Przedstawiona uroczystość zawieszenia i poświęcenia dzwonu odbywa się w Krakowie, w obecności pary królewskiej: Król Zygmunt I prawą rękę złożył na główce następcy tronu - małego Zygmunta Augusta; obok w otoczeniu dwórek siedzi jego żona, królowa Bona. Matejko od dzieciństwa czuł wielki sentyment do dźwięku dzwonu. Marzeniem jego było, aby zabrzmiał mu po śmierci - co zostało spełnione.

„Hołd pruski” (785 cm x 388 cm) opowiada historię z 1525 roku, kiedy to król Rzeczypospolitej Zygmunt I Stary w czasie największej świetności swego panowania odbiera na Rynku Krakowskim hołd lenny od księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna. Hołd był wynikiem traktatu tworzącego z ziem zakonu krzyżackiego świeckie księstwo pruskie zależne od Polski. Dwór królewski na czele z królową Boną lśni dostojną harmonią. Szczególną uwagę zwraca olśniewające bogactwo i różnorodność tonów czerwieni oraz różnobarwność w strojach zgromadzonych oraz złoto drogocennych ozdób. Warto wspomnieć, że twarz królowej to oblicze żony Matejki Teodory, a błazen Stańczyk to sam Matejko. „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” (225 × 315 cm) obraz przedstawiający Mikołaja Kopernika w trakcie obserwacji nieba z jego prywatnej wieży na wzgórzu katedralnym we Fromborku. W centrum kompozycji znajduje się postać Mikołaja Kopernika. Astronom sprawia wrażenie, jakby właśnie przerwał pracę. Wpatruje się w niebo szeroko otwartymi oczyma. Prawą rękę podnosi do góry, jakby chciał nią pomachać. W lewej dłoni trzyma cyrkiel nad otwartą księgą. Kluczową wskazówką do interpretacji tego obrazu jest światło. Pada ono przede wszystkim na tablicę z nakreślonym układem słonecznym, twarz astronoma i wspomniany arkusz papieru. Światło prawdopodobnie jest na tym obrazie spojrzeniem Boga. „Unia lubelska” (299 × 511 cm) obraz namalowany został dla unii Polski i Litwy zawartej na sejmie w Lublinie w 1569 roku. W wyniku unii powstało państwo znane jako Rzeczpospolita Obojga Narodów (Polski i Litwy). Przedstawione przez Jana Matejkę wydarzenie rozgrywa się w sali renesansowej zamku lubelskiego. Zygmunt II August, ostatni król Polski z dynastii Jagiellonów, stoi na środku sali z krzyżem w prawej uniesionej ręce, na tle wiszącego na ścianie arrasu z godłem Rzeczypospolitej. Wysoko uniesiony krzyż symbolizuje wspólną dla obu narodów (Polski i Litwy) wiarę chrześcijańską. Obraz uchodzi za jedno z najlepszych dzieł Matejki, w uznaniu malarz odznaczony został w 1870 r. francuskim orderem Legii Honorowej. „Jan III Sobieski pod Wiedniem” (100 cm x 58 cm) przedstawia króla Sobieskiego, który siedząc na koniu wręcza list wysłannikowi papieża Innocentego XI z wiadomością o pokonaniu wojsk tureckich u bram Wiednia. Polski król pokonuje tureckie wojska i zatrzymuje tym samym podbój krajów Europy w 1683 roku.

„Rejtan” (282 cm × 487 cm), przedstawiający protest Tadeusza Reytana przeciwko I rozbiorowi Polski na Sejmie 1773 roku. Tematem obrazu jest scena, która rozegrała się w trzecim, decydującym dniu obrad sejmu rozbiorowego na zamku w Warszawie, na mocy którego Prusy, Rosja i Austria dokonały podziału części ziem polskich. Centralną postacią obrazu jest poseł ziemi nowogródzkiej, Tadeusz Rejtan, w geście rozpaczy próbujący zapobiec haniebnemu wydarzeniu, jakim jest rozbiór Ojczyzny. Miał on wtedy powiedzieć: "Chyba po moim trupie!" Rejtan leży na podłodze i w dramatycznym, pełnym rozpaczy i desperacji geście rozdziera na sobie szaty. Swoim ciałem blokuje drzwi, zza których widać rosyjskich żołnierzy. Przewrócony fotel jest symbolem upadku Rzeczypospolitej. Król Stanisław August Poniatowski opuściwszy swój tron, stoi zamyślony i bezradny.

„Konstytucja 3 maja” (446 cm x 247 cm) przedstawia powstanie w 1791 roku najnowocześniejszej w ówczesnej Europie demokratycznej konstytucji i reform z nią związanych. Na obrazie widzimy pochód posłów z Zamku Królewskiego do kościoła św. Jana w celu zaprzysiężenia tekstu konstytucji uchwalonej 3 maja 1791 roku. Centralną postacią jest niesiony na ramionach posłów marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski. Na schodach świątyni widzimy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Uwagę widza skupia na sobie także postać Jana Suchorzewskiego leżącego na ziemi, który jest przeciwnikiem reform.